Wirtualny atlas roślin: Słonecznik zwyczajny / Helianthus annuus

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Pochodzi z południowo-zachodniej Ameryki Północnej. Rozprzestrzeniony został jako gatunek uprawiany i zdziczały na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. W Europie uprawiany jest od XVI w. W Polsce występuje jako roślina uprawna i ozdobna, przejściowo dziczejąca w miejscach ruderalnych i na przydrożach.

Pokrój roślina zielna osiągająca zwykle od 1 do 3 m wysokości, w przypadku niektórych odmian i roślin zdziczałych pęd osiąga czasem niewiele ponad 0,2 m wysokości. Łodyga prosto wzniesiona, sztywna, gruba, pokryta sztywnymi włoskami. Wewnątrz łodygi znajduje się biały i bardzo lekki rdzeń. Liście skrętoległe (na całej lub prawie całej długości łodygi), osadzone na ogonkach od 2 do 20 cm długości, z okazałą blaszką osiągającą 10–40 cm długości i 5–40 cm szerokości. Blaszki mają kształt sercowaty lub jajowaty, na wierzchołku zaostrzone, z brzegami piłkowanymi. Blaszki są szorstkie, nerwy są wklęsłe od góry i silnie wystające od spodu. Kwiaty zebrane w kwiatostan typu koszyczek, pojedynczy lub koszyczków jest kilka, tworzących podbaldach, przy czym szczytowy jest większy od bocznych. Średnica koszyczków wynosi od kilku cm do 40, u odmian bywa jeszcze większa (do ok. 70 cm). Szypuła pod koszyczkiem jest zgrubiała i wypełniona białawym rdzeniem. Okrywa składa się z ostro zakończonych listków ułożonych dachówkowato. Dno koszyczka jest płaskie lub lekko wklęsłe. Brzeżne kwiaty języczkowate są żeńskie, o okazałej, żółtej koronie w kształcie szeroko lancetowatego języczka. Jest ich zwykle od kilkunastu do ok. 30, ale u odmian może być ich ponad 100. Znacznie liczniejsze są kwiaty środkowe, których może być kilkaset do ponad tysiąca. Są to kwiaty rurkowate są obupłciowe, niewielkie i brunatne. Kwiaty wsparte są łopatkowatymi plewinkami z ostrym kończykiem. U odmian ozdobnych występują także kwiaty w innych kolorach. Owoce niełupki na przekroju trapezoidalne, wydłużone, białawo i ciemnopopielato paskowane. U roślin dziko rosnących osiągają do 4–5 mm długości, u odmian uprawnych do ok. 15 mm. Puch kielichowy zredukowany i szybko odpadający. Składa się z dwóch lancetowatych łusek do 3,5 mm długości i kilku tępych łusek o długości do 1 mm.

Biologia i występowanie

Gatunek rośnie w stanie dzikim w środkowym i północnym Meksyku oraz w południowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych; w stanach Kalifornia, Arizona i Nevada. Jako introdukowany i zdziczały rośnie w strefach umiarkowanych i podzwrotnikowych na obu półkulach, poza tym w strefie równikowej w Andach. Roślina jednoroczna. Kwitnie od lipca do października, przedprątne kwiaty zapylane są przez błonkówki. W ciągu dnia koszyczek słonecznika zwrócony jest zawsze w stronę słońca i stąd pochodzi nazwa rodzajowa. Owoce słonecznika zawierają do 38% oleju.

Jest uprawiany jako warzywo o jadalnych nasionach. Roślina oleista, jedna z ważniejszych. Z nasion otrzymuje się olej słonecznikowy używany jako tłuszcz jadalny, do produkcji margaryny, a także jako tłuszcz techniczny do wytwarzania pokostu, lakierów i mydła. Jest bardzo bogatym źródłem kwasu linolowego. Wytłoki pozostałe po wyciskaniu oleju z nasion są dobrą paszą dla zwierząt. Istnieją odmiany pastewne, których pędy w postaci kiszonki są używane jako wartościowa pasza dla bydła. Nasiona słonecznika są bardzo bogatym źródłem mikro i makroelementów, witaminy E oraz aminokwasów.Coraz częściej uprawiany jest jako roślina ozdobna w licznych odmianach (jako roślina rabatowa i na kwiat cięty). Istnieją odmiany o tzw. kwiatach pełnych zawierające wyłącznie kwiaty języczkowe, a także odmiany o kwiatach dwubarwnych. Do celów leczniczych nasiona były polecane przy zwalczaniu przeziębienia i kaszlu. Nalewka zrobiona z nasion słonecznika używana była w Turcji i Iranie przy stanach gorączkowych. Rdzeń łodyg był w Chinach używany do wyrobu papieru.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2025-03-30 00:26:24]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=76027734. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.