Wirtualny atlas roślin: Sorgo dwubarwne / Sorghum bicolor

Sorgo dwubarwne, sorgo zwyczajne, sorgo cukrowe, sorgo murzyńskie, sorgo japońskie, sorgo zwisłe, prosianka (Sorghum bicolor (L.) Moench) – gatunek roślin należący do rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Pochodzi z Afryki i do dzisiaj rośnie dziko w całej niemal Afryce. Jako gatunek introdukowany rozprzestrzenił się w innych regionach świata i obecnie rośnie dziko także w Indiach, Australii, Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej. Ponadto jest uprawiany w wielu krajach świata o klimacie tropikalnym i podzwrotnikowym, a także w cieplejszych regionach o klimacie umiarkowanym.

Korzenie wiązkowe. Główna masa korzeniowa znajduje się na głębokości do 90 cm, ale czasami korzenie mogą dochodzić na głębokość do 1,5 m. W poziomie system korzeniowy rozprzestrzenia się w kole o średnicy ok. 3 m. Pokrój trawa o wysokości do 5 m i wzniesionych, wyprostowanych źdźbłach. Z jednego systemu korzeniowego wyrasta jeden lub kilka pędów. Liście o długości 35–135 cm i szerokości 1,5–13 cm, obejmujące łodygę pochwą liściową. W dolnej części są wzniesione, potem odginające się w dół. Blaszka liściowa często falista o lancetowatym wierzchołku. Pokryte są woskowym nalotem. U nasady są zwykle wybarwione na czerwono i posiadają krótkie, białe włoski. Języczek liściowy ma długość ok. 2 mm i orzęsioną górną krawędź. Kwiaty zebrane w szczytową, złożoną wiechę o długości do 60 cm. Składa się ona z kłosków wyrastających po 2-3 na szczytach gałązek. W kłoskach znajdują się kwiaty obupłciowe, kwiaty męskie lub kwiaty sterylne. Mają długość 3–10 mm i wyrastają bez szypułek, bezpośrednio na osi kłoska. Wyposażone są w dwie długie plewy o niemal jednakowej długości; wyższa ma 6–18 nerwów. Słupek z pierzastymi znamionami. Owoc otoczone częściowo plewami zaokrąglone ziarniaki o średnicy 4–8 mm.

W 100 g ziarna sorgo znajduje się:9,2 g wody, 11,3 g białka, w tym: tryptofan 124 mg, lizyna 229 mg, metionina 169 mg, fenyloalanina 546 mg, treonina 346 mg, walina 561 mg, leucyna 1491 mg i izoleucyna 433 mg, 3,3 g tłuszczu, w tym: kwas linolowy 1305 mg, kwas oleinowy 964 mg i kwas palmitynowy 407 mg, 74,6 g węglowodanów, głównie skrobi zawierającej zazwyczaj 70–80% amylopektyny i 20–30% amylozy, ale są typy, które zawierają 100% amylopektyny i inne, zawierające do 62% amylozy, sole mineralne: Ca 28 mg, P 287 mg, Fe 4,4 mg, witaminy: witamina B1 0,24 mg, witamina B2 0,14 mg, witamina B3 2,9 mg. Brak witaminy C. Ziarna sorga nie zawierają glutenu. Część białek stanowią nieprzyswajalne dla człowieka prolaminy, w rzeczywistości przyswajalne białko stanowi 8–9%. Na wartość odżywczą ziaren sorga wpływa też ilość zawartego w nich garbnika taniny. Istnieją kultywary o małej ilości taniny lub w ogóle jej pozbawione, zwane białym sorgiem, charakteryzujące się większą wartością odżywczą dorównującą ziarnu kukurydzy. Istnieją też kultywary o dużej zawartości taniny, zwane brązowym sorgiem, mające mniejszą wartość odżywczą. Brązowe kultywary sorga są jednakże też uprawiane, szczególnie w Afryce, gdyż charakteryzują się większą odpornością na owady, choroby grzybowe, ptaki i kiełkowanie nasion w wiechach. Łuskanie, blanszowanie lub moczenie ich ziarniaków w roztworach alkalicznych znacznie zmniejsza w nich ilość garbników.
Z ziarniaków sorga otrzymuje się mąkę i kaszę. Kaszę spożywa się po ugotowaniu, z mąki robi się placki, naleśniki, kuskus i pierogi. Do celów kulinarnych zwykle używa się odmian o białym ziarnie (znanych pod handlową nazwą dari). Sorgo nadaje się na dietę bezglutenową. Z mąki lub utłuczonego sorga poddanego fermentacji w Afryce sporządza się nieprzeźroczyste piwa i inne napoje alkoholowe. Używa się do tego celu odmian o czerwonych i brązowych nasionach. W Chinach z sorga robi się ocet i destyluje wysokoprocentowy alkohol (baijiu), w tym bardzo znane gatunki Maotai i Erguotou. W starożytności ziarna sorga dodawano jako domieszkę do mąki pszennej lub jęczmiennej podczas wypieku chleba. Ziarniaki sorga są dobrą paszą dla zwierząt: świń i kur. W tym celu uprawia się duże ilości sorga w USA, krajach Ameryki Południowej i Środkowej, w Australii, Chinach i Indiach. Pędami pozostałymi po młocce karmi się bydło i robi z nich kiszonkę. Łodygi słodkich odmian sorga są przez miejscową ludność żute. W USA wytwarza się z nich słodki syrop. Kilka niejadalnych odmian sorga uprawia się wyłącznie dla pozyskania czerwonego barwnika znajdującego się w pochwach liściowych i sąsiednich odcinkach źdźbła. W Afryce barwnika tego używa się do farbowania koziej skóry, ale także mat, tkanin, pasków liści palmowych i traw użytych do sporządzania tkanin i wyrobów wikliniarskich, farbowania ozdobnych tykw i wełny. Tkaniny w których dominują kolory pochodzące z sorgo były znane jako „ifala”. W Beninie barwnika używa się do malowania ciał i farbowania serów. W XIX wieku czerwony barwnik z sorga eksportowany był do Europy. Z sorga w Beninie i południowo-zachodniej Nigerii produkuje się również fioletowy barwnik używany przez Joruba do farbowania masek podczas tańców. W Europie i Ameryce Północnej z wiech sorga sporządza się miotły. Wykorzystuje się w tym celu odmiany o bardzo długich kwiatostanach. Z odpadów po wymłóceniu nasion wytwarza się pokrycia dachowe, ogrodzenia, tkaniny, biopaliwa, papier pakowy, płyty pilśniowe. Z mąki sorgowej wytwarza się klej używany do sklejania warstw sklejki. W tradycyjnej medycynie afrykańskiej sorgo jest używane przy leczeniu zapalenia wątroby, a wywar z mieszaniny liści i wiech sorga i innych roślin jest używany do leczenia anemii.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2023-08-27 00:11:53]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=71128827. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.