Wirtualny atlas roślin: Rukwiel nadmorska / Cakile maritima

Rukwiel nadmorska, dziobak nadmorski (Cakile maritima) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Występuje na europejskich (w tym także polskich) i północnoafrykańskich wybrzeżach, przy czym rośliny z różnych obszarów różnią się do tego stopnia, że wyróżnia się w obrębie tego taksonu cztery podgatunki. Rukwiel odgrywa istotną rolę w formowaniu wydm. Regionalnie lub w okresach głodu rośliny z tego gatunku wykorzystywane były jako jadalne.

Pokrój naga, silnie rozgałęziona roślina o wyglądzie gruboszowatym osiągająca od 15 do 45 cm wysokości (rzadko nawet do 60 cm). Starsze rośliny mają krzaczasty wygląd i osiągają do 1 m średnicy. Łodyga wzniesiona lub pokładająca się, początkowo zielona, z czasem nieco korkowaciejąca u nasady. Liście skrętoległe i mięsiste, o długości od 3 do 6 cm. Blaszka liściowa jest podłużnie jajowata lub lancetowata, w zależności do podgatunku mniej lub bardziej pierzasto podzielona. Blaszka może być całobrzega lub odlegle ząbkowana. Górne liście są mniej podzielone i mają krótsze odcinki od dolnych. Wszystkie u nasady są zwężone i siedzą na łodydze. U podgatunków występujących w Europie wschodniej i południowej blaszka liściowa jest silnie podzielona. Kwiaty zebrane są w gęste grona na końcach rozgałęzień pędu. Kwiaty osiągają do 25 mm średnicy i wyrastają na grubych szypułkach o długości 1–4 mm. Cztery działki kielicha osiągają do 3–7 mm, płatki korony mają 6–10 mm długości. Płatki są białe, liliowe lub fioletowe. Są odwrotnie jajowato klinowate, u dołu wyciągnięte w długi paznokieć, u góry czasem płytko wycięte. Listki okwiatu odpadają po zapyleniu. Owoce mięsista, groniasta i dwuczęściowa łuszczyna o długości od 10 do 20–25 mm i szerokości do 6 mm. Początkowo zielona, z czasem brązowa i skorkowaciała. Górna, dłuższa część owocu ma do 15 mm długości (dolna do 11 mm). Górna część jest jajowata z nasadą wygiętą i stępionym szczytem. Dolny człon jest stożkowaty, na styku z członem górnym z dwoma rożkami. W obu częściach znajduje się pojedyncze, rzadko 2 lub 3, nasiona o długości do 3–4 mm i szerokości do 2 mm. Nasiona są żółte lub brązowe, wąskojajowate i nieco spłaszczone, o gładkiej powierzchni i masie 9 mg.

Biologia i występowanie

W skali lokalnej rozmieszczenie tego gatunku jest zmienne, bowiem stanowiska są efemeryczne i w każdym roku pojawiają się w różnych miejscach. Względnie stale gatunek jest obecny na przedpolu dużych kompleksów wydm nadmorskich. Gatunek występuje wzdłuż wybrzeży europejskich od dalekiej północy (równoleżnik 69 szerokości północnej na wybrzeżu Norwegii) po wybrzeża śródziemnomorskie i Morza Czarnego. Rośnie także wzdłuż wschodnich (azjatyckich) i południowych (afrykańskich) brzegów Morza Śródziemnego oraz na Maderze i Wyspach Kanaryjskich. W Polsce rukwiel nadmorska (subsp. baltica) rośnie wzdłuż całego wybrzeża. Gatunek zawleczony został na pacyficzne i atlantyckie wybrzeże Ameryki Północnej oraz do Australii. Oddziaływanie rukwieli jako gatunku inwazyjnego określane jest jako niewielkie. Siedlisko Gatunek rośnie w wąskim pasie nadmorskim w zróżnicowanych strefach klimatycznych – od warunków arktycznych po obszar śródziemnomorski. Tak szerokie rozpowszechnienie tłumaczone jest łagodzącym oddziaływaniem morza tłumiącym ekstremalne temperatury. Rukwiel rośnie u podnóża wydm na morskim wybrzeżu, też w zagłębieniach plaż i na kidzinie. Odgrywa istotną rolę w formowaniu inicjalnych wydm, zatrzymując niesiony przez wiatr piasek. Sukcesja roślinności wydmowej, erozja wietrzna wydm i plaży oraz oddziaływanie sztormów i roślinożerców w warunkach naturalnych powodują ogromną zmienność liczebności populacji. Fitosocjologia Rukwiel nadmorska występuje w pojedynkę lub w efemerycznych zbiorowiskach występujących na siedliskach wydm inicjalnych, niszczonych okresowo przez fale przypływów lub sztormy zimowe. Na przedpolach wydmowych rośnie często z solanką kolczystą (Salsola kali), na wydmach inicjalnych towarzyszy honkenii piaskowej (Honckenya peploides), perzowi sitowemu (Elymus farctus), wydmuchrzycy piaskowej (Leymus arenarius) i piaskownicy zwyczajnej (Ammophila arenaria). Zajmuje luki między bylinami, wobec których jest bardzo słabo konkurencyjna. Rośnie też na kidzinie razem z różnymi gatunkami łobód (Atriplex), z burakiem dzikim (Beta vulgaris subsp. maritima) i szczawiem kędzierzawym (Rumex crispus). Rukwiel nadmorska jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy roślinności Cakiletea maritimae (klasa nazwana w 1950 przez Reinholda Tüxena od nazwy tego gatunku) obejmującej różnorodne zespoły roślin jednorocznych kształtujące się na brzegach mórz. Oddziaływania międzygatunkowe W miejscach występowania myszaka leśnego, którego gniazda znajdują się w kępach piaskownicy zwyczajnej, liczebność rukwieli jest istotnie ograniczana. Gryzoń zjada do 95% owoców rukwieli w pobliżu swoich gniazd. Mechanizmem obronnym przed żerowaniem roślinożerców jest wytwarzanie glukozynolanów. Roślina jest wykorzystywana jako pokarmowa przez larwy chrząszczy z rodziny stonkowatych – Psylliodes marcida – i ryjkowcowatych – Ceutorhynchus cakilis – oraz motyli – bielinka kapustnika (Pieris brassicae) i Agrotis ripae. W badaniach laboratoryjnych stwierdzono, że rukwiel może oddziaływać allelopatyczne na inne rośliny, jednak nie obserwowano tego zjawiska w naturze.

Młode, delikatne, kruche i nieco mięsiste pędy bywają spożywane w basenie Morza Śródziemnego jako warzywo oraz częściej, z powodu ostrego smaku, jako dodatek smakowy do potraw. Spożywane mogą być w stanie surowym lub po przegotowaniu. W czasach głodu suszony korzeń mielono i dodawano do mąki używanej do wyrobu chleba. Jako roślina halofilna rukwiel jest przedmiotem badań nad walorami użytkowymi, kwalifikującymi do upraw na terenach z glebami słonymi. Wskazuje się na wysoką zawartość olejów w nasionach, sięgającą 40%. Olej ten jednak zawiera dużo kwasu erukowego i może służyć jedynie do celów technicznych, ewentualnie może być powodem do wyselekcjonowania odmian niskoerukowych, analogicznie jak było to w przypadku rzepaku.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2022-07-10 00:05:18]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=67515522. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.