Wirtualny atlas roślin: Wiciokrzew pomorski / Lonicera periclymenum

Wiciokrzew pomorski (Lonicera periclymenum L.) – gatunek zdrewniałego pnącza należący do rodziny przewiertniowatych. Występuje w Europie Zachodniej i Południowej, w Polsce osiąga wschodnią granicę zasięgu. Roślina często uprawiana, głównie ze względu na efektowne, silnie pachnące kwiaty. Wyhodowano szereg odmian uprawnych. Dawniej gatunek wykorzystywany był także jako leczniczy. Na stanowiskach naturalnych w Polsce podlega częściowej ochronie prawnej. Czerwone, kuliste owoce są lekko trujące.

Pokrój pnącze prawoskrętne, osiągające wysokość zwykle do 5 m wysokości, rzadko wyższe (do 10–12 metrów, z Wolińskiego Parku Narodowego podawano okazy o wysokości 18 metrów). Owija się wokół podpór (np. pni drzew). Różne części rośliny okryte są włoskami gruczołkowymi, które są też przyczyną lepkości końcowych, kwitnących odcinków pędów. Łodyga pędy gładkie, okrągłe, o długich międzywęźlach i niezgrubiałe w węzłach. Roczne pędy zwykle szaro owłosione i często purpurowo nabiegłe. Starsze okryte popielatoszarą, włóknistą i łuszczącą się korą. Osiągają do kilku cm średnicy. Pąki są wąskostożkowate, ułożone nakrzyżlegle (rzadko 3 w okółku), silnie odstają od pędu. Okryte są wieloma, jasnobrązowymi łuskami, na grzbiecie zaostrzonymi. Ślady po liściach są ciemnoszare, wąskie i osadzone na wyraźnej podstawce. Na pędach widoczne są bardzo liczne, koliste i czarne przetchlinki o różnej wielkości. Liście ulistnienie naprzeciwległe. Liście krótkoogonkowe (ogonek do 7 mm długości), górne siedzące, ale nie zrośnięte u nasady. Blaszka o długości 4–6 cm (rzadko do 9 cm), eliptyczna lub odwrotnie jajowata, na szczycie zaostrzona lub tępa. Brzegi są zwykle całe, choć zdarzają się liście zatokowato wcinane. Za młodu liście są owłosione, z czasem stają się nagie. Z wierzchu są ciemnozielone, od spodu jaśniejsze, sinozielone. Kwiaty skupione po 3 w wierzchotkach, które z kolei zebrane są w 3–5 okółków tworzących zbity kwiatostan w formie nibygłówki, wyrastający na ogruczolonej szypułce długości 4–9 cm na końcach pędów. Poszczególne kwiaty wsparte są drobnymi podkwiatkami o długości 1–2 mm, częściowo osłaniających zalążnię. Okwiat, jak i cały kwiat pięciokrotny, składa się z krótkiego, ogruczolonego kielicha oraz grzbiecistej korony (do 4–5 cm długości) o wyciągniętej rurce (do 2,5 cm długości). Korona jest w pąku i za młodu często purpurowo nabiegła, w czasie kwitnienia kremowobiała, po czym w miarę przekwitania coraz bardziej żółknie. Cała od zewnątrz ogruczolona. Rurka kończy się dwiema odgiętymi wargami, z których dolna jest niepodzielona, a górna, tworzona z 4 zrośniętych płatków, rozcięta jest na 4 łatki. Pręciki w liczbie 5, o zróżnicowanej długości wystają poza rurkę korony. Słupek dolny z nitkowatą szyjką wystającą poza rurkę korony jeszcze dalej niż pręciki. Owoc ciemnoczerwone, kuliste i soczyste jagody z trwałymi ząbkami kielicha na szczycie, okryte lepkimi gruczołkami. Zawierają nieliczne nasiona.

Biologia i występowanie

Wiciokrzew pomorski spotkać można w świetlistych, rzadziej zacienionych lasach, gdzie rośnie jako podszyt, w zaroślach i zbiorowiskach okrajkowych. Jest to roślina światłolubna, która najsilniej rośnie i kwitnie w miejscach dobrze nasłonecznionych. W lasach optymalnie rozwija się na siedlisku lasu mieszanego bagiennego. Rośnie na glebach świeżych i wilgotnych, średniożyznych, o odczynie umiarkowanie kwaśnym, zarówno na podłożu mineralnym, jak i organicznym. Źle znosi obecność węglanu wapnia w glebie. W miejscach zacienionych i na siedliskach świeżych płoży się po ziemi i nie zakwita, optymalnie rozwija się w miejscach wilgotnych, w pobliżu zbiorników, na obrzeżach lasu. Gatunek subatlantycki o zasięgu obejmującym obszary w Europie znajdujące się pod wpływem klimatu oceanicznego, charakteryzującego się ciepłym, niezbyt gorącym latem i łagodną zimą. Na północy jego zasięg sięga po Szetlandy, zachodnie wybrzeża Norwegii, następnie przez południową część Półwyspu Skandynawskiego, Gotlandię po wybrzeża Zatoki Gdańskiej. Granica zasięgu biegnie następnie w kierunku południowym do pogórza alpejskiego i wzdłuż niego do wybrzeży Morza Śródziemnego. Nieliczne stanowiska znajdują się w pasie wybrzeży Półwyspu Apenińskiego oraz na wschodnim wybrzeżu Adriatyku. Na południu rośnie na całym niemal Półwyspie Iberyjskim oraz na północnych krańcach Afryki, w Maroku. Najliczniej spotykany jest w lasach na wybrzeżach Atlantyku (w Polsce nad Bałtykiem). Jako gatunek zawleczony notowany jest w Ameryce Północnej; w części wschodniej – Nowej Szkocji, Ontario i Maine oraz na zachodzie w Waszyngtonie i Oregonie. Przez Polskę przebiega wschodnia granica zwartego zasięgu wiciokrzewu. Na stanowiskach naturalnych występuje głównie w północno-zachodniej oraz południowo-zachodniej Polsce. Najliczniejsze stanowiska ciągną się wzdłuż brzegów Bałtyku, pasem zwężającym się ku wschodowi. W rejonie wysp Wolin i Uznam oraz na Nizinie Szczecińskiej gatunek ten jest rozpowszechniony i w wielu miejscach rośnie bardzo obficie. Rozproszone stanowiska znajdują się w pasie pojezierzy między wybrzeżem i dolinami Warty i Noteci. W południowo-zachodniej Polsce wiciokrzew pomorski rośnie na wielu stanowiskach na Przedgórzu Sudeckim, Nizinie Śląsko-Łużyckiej, Nizinie Śląskiej oraz na Wale Trzebnickim (po okolice Krotoszyna i Kępna). Wiele stanowisk w południowo-zachodniej Polsce ma najwyraźniej charakter antropogeniczny. W zachodniej i północnej Polsce rozpowszechniany był dawniej przez leśników niemieckich, sadzony był przy osadach leśnych i przy drogach, także dla osłony budowli wojskowych w obszarach umocnionych. Gatunek poza tym skutecznie rozsiewany jest z miejsc uprawy przez ptaki. W Wielkopolsce nieliczne, uznawane za naturalne stanowiska, znajdują się w powiecie szamotulskim. Niektórzy autorzy podejrzewają, że naturalne może być stanowisko w obrębie Wielkopolskiego Parku Narodowego w uroczysku Wypalanki. Izolowane stanowisko na Mazowszu chronione jest w rezerwacie Biele Chojnowskie, choć prawdopodobnie jest pochodzenia antropogenicznego. Na pogórzu sięga do wysokości 600–700 m n.p.m. Skłębione pędy pnącego się wiciokrzewu pomorskiego są chętnie wybierane na miejsce gniazdowania przez drobne ptaki śpiewające. Ptaki drozdowate, wróblowate i muchołówki wykorzystują włóknistą korę do wicia gniazd. Młode pędy, zwłaszcza na stanowiskach słonecznych lub suchych, atakowane są przez mszyce (Hyadaphis xylostei Schrank i Hydaphis foeniculi). Mszyce przyciągają z kolei sikorki modre, sieciarki i biedronki, poza tym zarażają rośliny wirusem Honeysuckle latent virus (HLV). Na wiciokrzewie pomorskim żerują także gąsienice wielu motyli. W południowym Wiltshire w Anglii na pnączach tych żerowały 34 gatunki ciem. Jest to też roślina pokarmowa pokłonnika kamilla oraz Orchestes lonicerae z ryjkowcowatych. Liście są minowane przez muchówki z rodzaju Chromatomyia (Ch. periclymeni, Ch. lonicerae, Ch. aprilina) oraz Aulagromyza (A. hendeliana, A. cornigera). Poza wyspecjalizowanymi do korzystania z nektaru wiciokrzewu zawisakowatymi, gatunek ten przyciąga także wiele innych owadów podczas kwitnienia. Błonkówki przegryzają się do wnętrza kwiatu, a niektóre muchówki i trzmiele odwiedzają kwiaty wiciokrzewu po to by zdobyć pyłek kwiatowy. Obfitość owadów przyciąga z kolei nietoperze. Wiciokrzew pomorski bywa też porażany przez grzyby – Aecidium periclymeni, Erysiphe lonicerae, Mycosphaerella clymenia i Puccinia festucae. Szereg gatunków grzybów stwierdzano na martwym drewnie wiciokrzewów. Z kolei wiciokrzewy ciasno oplatając drzewa i krzewy ograniczają ich przyrost pni na grubość i w efekcie często powodują ich deformację.

Roślina ozdobna Wiciokrzew pomorski jest często uprawiany jako roślina ozdobna. Walorem są: efektowne i silnie pachnące kwiaty, długi czas kwitnienia, pnący pokrój i długo utrzymujące się jaskrawo czerwone owoce. W uprawie znacznie bardziej cenione od formy typowej, są odmiany, np. ‘Serotina’ o intensywniej wybarwionych kwiatach, kwitnąca do jesieni. Wiciokrzew najlepsze wrażenie robi na stanowiskach, na których może rosnąć swobodnie. Dobrze rośnie przy altanach, pergolach, bramach i innych podporach. Ze względu na długie kwitnienie i efektowny zapach – zalecany jest do sadzenia przy miejscach częstego pobytu ludzi – np. przy ławkach i oknach. Roślina lecznicza O różnych zastosowaniach leczniczych donoszą głównie starsze źródła. Już Pliniusz Starszy zalecał podawanie tej rośliny w winie jako leku na dolegliwości śledziony. Współcześnie gatunek ten nie jest wykorzystywany leczniczo i nie znajduje się w Farmakopei Polskiej i Europejskiej. Roślina była wykorzystywana przy leczeniu chorób skóry, do usuwania wrzodów. Ziele posiadać miało właściwości wykrztuśne i przeczyszczające. Syrop z kwiatów stosowany był w leczeniu chorób układu oddechowego, podczas gdy napar z liści działać miał korzystnie w leczeniu chorób wątroby i śledziony. Stosowany był też do płukania jamy ustnej w przypadku owrzodzenia. Kwiaty działać miały przeciwskurczowo, ściągająco, moczopędne, wykrztuśne, miały obniżać temperaturę ciała. Owoce działać miały wymiotnie i przeczyszczająco. Ziele stosowane było jako środek wzmacniający skórę i błony śluzowe. Kwiatom i zielu przypisywane jest też działanie napotne, a liściom – lekko przeczyszczające i ściągające. Nasiona działać mają moczopędnie. Gatunek stosowany był także w kuracjach przeciwrakowych. Roślina jadalna Słodki nektar bywa wysysany przez dzieci z nasady kwiatów po urwaniu rurki korony. Kwiaty, słodkie w smaku, mogą być zresztą zjadane na surowo w całości. Roślina pastewna Liście pnących wiciokrzewów są ulubionym pożywieniem kóz. Nazwa naukowa podobnego gatunku – wiciokrzewu przewiercienia (L. caprifolium) oznacza dosłownie „kozi liść”. Podobnie roślina nazywana jest zwyczajowo w językach francuskim, niemieckim, włoskim i kaszubskim („kozieniec”). Owocami karmiono kury.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-08 23:21:40]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72985935. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.