Wirtualny atlas roślin: Smółka pospolita / Silene viscaria

Smółka pospolita (Viscaria vulgaris Röhl.) – gatunek rośliny z rodziny goździkowatych. Występuje na znacznej części Europy oraz w zachodniej Azji. Dziczeje z upraw w Ameryce Północnej. W Polsce smółka jest rozpowszechniona, zwłaszcza na niżu. Jako roślina światłolubna jest mało konkurencyjna, rośnie w miejscach otwartych – na murawach, w okrajkach i świetlistych lasach, zwykle na siedliskach ubogich i kwaśnych, często na piaskach, żwirach i skałach. Jest długowieczną byliną, chętnie zgryzaną przez zwierzęta, ale bez znaczenia pastewnego. Uprawiana jest jako roślina ozdobna, zwłaszcza w odmianach pełnokwiatowych. Jest też rośliną miododajną.

Korzenie korzeń główny według niektórych źródeł jest dość cienki, słabo rozgałęziony, z cienkimi korzeniami bocznymi, osiąga 20–50 cm długości, według innych źródeł jest tęgi, palowy, sięga do 1 m głębokości. Liczne korzenie przybyszowe są białe, zarówno cienkie, dość krótkie i gęste, jak i (rzadziej) grubsze i dłuższe. Pokrój kępkowa roślina zielna, o zimozielonych liściach odziomkowych. Kłącze osiąga do 8 mm szerokości, jest drewniejące, rozgałęzia się tworząc gęsto skupione, krótkie (rzadko przekraczające 5 cm długości), gęsto ulistnione pędy wegetatywne. Prosto wzniesione łodygi kwiatonośne osiągają od 15 do 60 cm, rzadko do 100 cm wysokości, oraz od 1,5 do 5 mm średnicy. Zwykle są pojedyncze, rzadko rozgałęzione i tylko w górnej części. Są nagie, ale w górnej części i w obrębie kwiatostanu pod węzłami owłosione i tu z lepką, brunatną wydzieliną. Łodygi są puste wewnątrz, ciemnozielone, ale pod węzłami fioletowo lub czarnofioletowo zabarwione. Międzywęźla i węzły są wyraźne, w dolnej części te pierwsze osiągają zwykle 2 do 10 cm długości, w górnej 3–18 cm. Stare okazy mogą tworzyć kępy osiągające ponad 80 cm średnicy i składające się z ponad 100 pędów. Liście ulistnienie naprzeciwlegle, dolne liście są łopatkowate do lancetowatołopatkowatych, górne równowąskie. Dolne osiągają od 7 do 15 cm długości (rzadko do 18 cm), zwykle są nierówne. Blaszka ma szerokość zazwyczaj do 1 cm, czasem do 1,5 cm. Na szczycie blaszka jest zaostrzona, wszystkie liście są całobrzegie, nagie, tylko w dolnej części są gęsto owłosione na brzegach. Dolne liście zwężone są u nasady i pozornie ogonkowe. Górne liście łodygowe są siedzące, zrosłe nasadami, krótsze i węższe (osiągają od 2 do 10 cm długości i od 2 do 8 mm szerokości). Kwiaty na jednej roślinie powstaje od kilku do ok. 50 pędów kwiatonośnych, zwieńczonych kwiatostanem zawierającym zazwyczaj 20–25, czasem więcej kwiatów. Zebrane są one w wiechopodobny kwiatostan składający się z licznych wierzchotek dwuramiennych, wyrastających z zagęszczających się ku górze węzłów. W każdej wierzchotce rozwija się od 3 do 6 krótkoszypułkowych kwiatów. Rozgałęzienia w obrębie kwiatostanu wsparte są szerokolancetowatymi, nagimi, obejmującymi łodygę podsadkami o długości od 3 do 35 mm. W dolnej części i u nasady dolnych rozgałęzień podsadki są większe, w górze i na dalszych odgałęzieniach wierzchotek – mniejsze. Nagi, rzadziej owłosiony lub ogruczolony kielich o działkach zrośniętych w długą (6–15 mm), wąskodzwonkowatą rurkę, jest 10-nerwowy, różowo nabiegły, na końcu nieco rozszerzony i tu z 5 krótkimi ząbkami. Między kielichem i koroną znajduje się nagi antofor (wyniesienie dna kwiatowego) o długości od 1 do 5 mm. Płatki korony są wyraźnie podzielone na wąski, nagi paznokieć o długości 5–12 mm i szerokości 1–3 mm, oraz górną część płatka o szerokości od 2 do 8 mm i długości od 4 do 10 mm. Płatek jest całobrzegi lub płytko wycięty, cały różowopurpurowy (jasno lub ciemno), rzadko biały. Przykoronek w postaci dwóch równowąskich, językowatych łusek o zaokrąglonych końcach, osiągających zwykle od 1 do 3,5 mm długości. Korona osiąga średnicę od 14 do 22 mm. Pręcików jest 10 o nagich nitkach długości 5 do 14 mm i wystających ponad koronę pylnikach barwy liliowej do różowej. Zalążnia pojedyncza, górna o długiej szyjce i 5 znamionach. Owoce liczne torebki, jajowate do elipsoidalnych, o długości 7–10 mm i szerokości 3–5 mm. W czasie dojrzewania owoc rozsadza kielich. Wewnątrz torebki podzielone są na pięć (rzadziej do 8) komór i otwierają się pięcioma (rzadziej do 8) odgiętymi ząbkami. Nasiona są nerkowate, ciemnobrązowe do czarnych, długości od 0,4 do 0,7 mm, pokryte ostrymi brodawkami. Masa pojedynczych nasion wynosi średnio 0,074 mg.

Biologia i występowanie

Gatunek rośnie w szerokim zakresie siedlisk, przy czym jako gatunek światłolubny, preferuje miejsca otwarte i nasłonecznione – suche łąki, murawy napiaskowe i wrzosowiska, zbocza wzgórz, także skaliste i kamieniste, winnice, przydroża, skarpy przy trasach kolejowych, nieużytki i odłogi, suche polany i obrzeża lasów, świetliste zarośla i lasy z luźno rosnącymi dębami, brzozami i sosnami. Zasiedlając stoki rośnie zwykle po ich południowej (też południowo-wschodniej i południowo-zachodniej) stronie, porasta też klify skalne. Gatunek dobrze znosi susze – w przypadku ich wystąpienia liście co prawda szybko więdną, ale też bez problemów odzyskują turgor i zielony kolor po deszczu. Okresy suszy są jednak krytycznym czynnikiem limitującym rozwój siewek tego gatunku – w warunkach naturalnych zarejestrowano przeżywalność w różnych miejscach i warunkach tylko ok. 1–10% młodych roślin w ciągu roku. Smółka pospolita rośnie na bardzo różnych typach gleb, często płytkich i szkieletowych, ubogich w substancje odżywcze, piaszczystych, żwirowych i skalistych, zwykle neutralnych i kwaśnych (bywa określana jako gatunek wskaźnikowy gleb kwaśnych), na skałach krzemionkowych i magmowych, piaskowcach, łupkach, rzadziej na skałach wapiennych i glinach z dużą zawartością węglanu wapnia. W północnej części zasięgu gatunek jest częściej notowany na podłożu wapiennym. Na stanowiskach smółka pospolita występuje z bardzo zróżnicowaną liczebnością – od pojedynczych osobników do wielu tysięcy roślin, przy czym ze względu na kępiasty pokrój i nierzadko bliskie sąsiedztwo roślin – dokładne ich policzenie bywa zwykle mocno kłopotliwe. Gatunek występuje na rozległych obszarach Europy Środkowej i Północnej, zanikając stopniowo i występując w coraz większym rozproszeniu na obrzeżach kontynentu. Na północy sięga na Półwyspie Skandynawskim do 68° szerokości północnej (przy czym często spotykany jest do 62° szerokości, a dalej na północ jest rzadki), w rozproszeniu rośnie w północnej Rosji i na Wielkiej Brytanii. Na zachodzie zanika w zachodniej Francji i Hiszpanii. Na południu zwarty zasięg sięga do południowej strony Alp i północnej części Półwyspu Bałkańskiego, dalej na południe rośnie na rozproszonych stanowiskach na Półwyspie Apenińskim, w Grecji, na izolowanych stanowiskach na Krymie i Przedkaukaziu, podawany jest także z Azji Mniejszej i północnego Iranu. Na wschodzie sięga w Rosji do Nowosybirska i Tiumeni. Jako gatunek dziczejący z ogrodów podawany jest z północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, przy czym notowany jest tam przejściowo. Polska znajduje się w centrum zasięgu gatunku. Jest on dość często spotykany na niemal całym obszarze kraju. Jest rzadki lub lokalnie go brak tylko w wyższych położeniach w Karpatach, w południowo-wschodniej i północno-zachodniej części kraju. Na obszarach górskich w Europie sięga do 1800 m n.p.m. W Polsce w Karkonoszach rośnie do 600 m, w Tatrach do 1100 m, a w Gorcach do 1195 m n.p.m.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2023-06-25 00:14:52]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=70702487. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.