Wirtualny atlas roślin: Trzmielina pospolita / Euonymus europaeus

Trzmielina pospolita, t. zwyczajna (Euonymus europaeus L.) – gatunek krzewu należący do rodziny dławiszowatych (Celastraceae). Występuje w Europie i Azji, w Polsce jest dość pospolity na całym obszarze.

Korzenie silnie rozgałęzione, ale stosunkowo płytkie – główna ich masa znajduje się na głębokości 10–15 cm w promieniu do ok. 2 m od pnia. Pokrój gęsto rozgałęziony krzew, czasem o pokroju drzewa (z jednym pniem) osiągający od 2 do 6, rzadko 8 m wysokości (najwyższe w Polsce okazy osiągały 12 m wysokości i 127 cm obwodu pnia). Pędy nagie lub krótko owłosione, zielone (ale nasłonecznione pędy bywają brązowe), nieco czworoboczne, czasem z czterema bardzo wąskimi listewkami korkowymi wzdłuż kantów. Kora na starszych pędach szara, gładka. Pąki przytulone równolegle do pędów, jajowate, zaostrzone, 2-5 mm długości, zielone, z ciemnymi końcami i czasem brzegami łusek. Liście naprzeciwległe. Ogonek liściowy ma od 6 do 12 mm długości, od góry z rowkiem. Blaszka eliptyczna, na szczycie zaostrzona, u nasady zbiegająca, całobrzega lub drobno karbowanopiłkowane. Osiąga do 8, rzadziej 11 cm długości i ok. 6 cm szerokości i jest naga lub prawie naga. Jesienią liście zabarwiają się na czerwono. Kwiaty zebrane po 3-5, czasem do 10 w dychotomicznie rozgałęziające się wierzchotki. Są zazwyczaj czterokrotne, nagie i osiągają średnicę 8-10 mm. Działki kielicha i płatki korony są zielone, żółtawozielone lub białawe i podługowate, płatki są grubsze od działek. Zalążnia jest wpół dolna, zwieńczona czterema łatkami znamienia rozchylającymi się, gdy są gotowe na przyjęcie pyłku. Podzielona jest na cztery komory zawierające po dwa zalążki. Nitki pręcików są częściowo zrośnięte z zalążnią. Pylniki są żółte. Mimo rozwijania kwiatów z rozwiniętymi pręcikami i zalążnią, niektóre rośliny mają kwiaty funkcjonalnie męskie – owoce rzadko są na nich zawiązywane. Część okazów rozwija z kolei tylko kwiaty żeńskie – ze skróconymi pręcikami, których pylniki nie tworzą pyłku. Owoce mięsiste torebki barwy intensywnie różowej do białej (rzadko), osiągające do 8-15 mm średnicy. W komorach rozwijają się maksymalnie dwa białe lub różowe nasiona całkowicie okryte intensywnie pomarańczową osnówką, stanowiącą ok. połowy masy nasiona wynoszącego od 80 do 130 mg. Nasiona wraz z osnówką osiągają ok. 5 mm szerokości i 5–7 mm długości.

Biologia i występowanie

Gatunek cienioznośny, jednak zwykle rośnie na skrajach lasów, w lasach widnych i w zaroślach. Rzadziej rozwija się w miejscach otwartych, w zbiorowiskach trawiastych, na wydmach, najczęściej dopiero po wkroczeniu innych gatunków pionierskich drzew i krzewów. Na jego występowanie istotny wpływ ma skuteczność rozprzestrzeniania nasion przez gryzonie i ptaki – częściej rośnie w kompleksach leśnych i powiązanych przestrzennie z nimi pasmach zadrzewień i zarośli, niżeli w izolowanych zadrzewieniach i zaroślach. Aktywność zwierząt rozprzestrzeniających nasiona tłumaczy też większą częstość występowania tego gatunku na skrajach lasu, niż w jego wnętrzu. Kolonizuje miejsca otwarte po ustaniu presji roślinożerców (np. zarejestrowano sukcesję trzmieliny na murawach po wybuchu epidemii myksomatozy wśród królików). Rozwój zarośli trzmieliny nie przyśpiesza wkraczania kolejnych gatunków drzew i krzewów – siewki innych gatunków pojawiają się pod nimi bardzo rzadko, podobnie jak pod tarniną i w przeciwieństwie do głogów. Najlepiej rośnie na przepuszczalnych glebach zasadowych, zasobnych w węglan wapnia, np. na glinach zwałowych, także na skałach wapiennych. Występuje jednak także na glebach piaszczystych i kwaśnych. Źle znosi obecność soli, zarówno chlorku sodu, jak i chlorku wapnia. Trzmielina dobrze znosi mróz – w przypadku korzeni do -34 °C, a pędów nadziemnych – co najmniej do -54 °C (najniższa testowana temperatura). Gatunek jest bardzo cienioznośny, jednak silnie ograniczony dostęp światła słonecznego bardzo ogranicza wzrost roślin. Nie znosi stagnowania wód i gleb zabagnionych. Rozkład opadłych liści trzmieliny dokonywany przez mikroorganizmy i bezkręgowce opisywany jest jako względnie szybki – ponad połowa ich masy ubywa po 8 tygodniach a niemal całkowity rozkład następuje po 20 tygodniach. Zwarty zasięg gatunku obejmuje rozległą część Europy – od Pirenejów po południową Rosję, na półnowy obejmuje Wyspy Brytyjskie, południową Norwegię i Szwecję, na południu obejmuje Półwysep Apeniński i Bałkański. Rozproszone, nieliczne stanowiska ma w północnej części Półwyspu Iberyjskiego, na Korsyce, Sardynii, Sycylii, północnej Azji Mniejszej. Trzmielina ta rośnie poza tym w regionie Kaukazu, na rozległych obszarach Azji – w północnym Iranie, w Azji Środkowej i Chinach. W Polsce pospolity jest niemal na całym obszarze, lokalnie bywa nieco rzadszy, np. na północnym Mazowszu, Żuławach Wiślanych, w Puszczy Goleniowskiej oraz w wyższych górach. W obrębie zasięgu rośnie z różną częstością, lokalnie bywa bardzo pospolity, jednak na ogół (np. w kontynentalnej Europie) rośnie w rozproszeniu, niezbyt licznie (w Polsce też opisywany jest jako „rzadko spotykany w większych ilościach”). Na obszarach górskich sięga około 1000 m n.p.m. w Hiszpanii oraz w Azji. W Polsce nie przekracza 800 m n.p.m. Jako gatunek introdukowany i inwazyjny rośnie w Nowej Zelandii oraz na rozległych obszarach w zachodniej części Ameryki Północnej, w większym rozproszeniu w części wschodniej.

Trzmielina europejska bywa uprawiana jako krzew ozdobny, przy czym głównym jej walorem są jaskrawo zabarwione owoce i liście w okresie jesiennym. Sadzona jest jednak niezbyt często, rzadko spotykane w uprawie są też jej odmiany ozdobne.'Albus' – odmiana białoowocowa – owoce białe, osnówki żółtawobiałe; 'Argenteovariegatus' – odm. białopstra – liścia biało upstrzone; 'Atropurpureus' – odm. ciemnopurpurowa – owoce ciemnoczerwone, liście węższe i purpurowo nabiegłe; 'Macrophyllus' – odm. wielkolistna – liście i owoce większe niż u typu; 'Microphyllus' – odm. drobnolistna – liście drobne (do 3 cm długości), zaokrąglone na wierzchołku; 'Pumilus' – odm. niska – pokrój zwarty i niski, liście drobne (do 3 cm długości); 'Red Cascade' – odm. Czerwona Kaskada – wysoki, obficie owocujący krzew o przewisających pędach.

Roślina silnie trująca: wszystkie części rośliny, ale przede wszystkim owoce zawierają glikozydy: ewobiozyd, ewomonozyd i ewonozyd. Zatrucie trzmieliną zwyczajną powoduje osłabienie, wymioty, biegunkę, dreszcze, konwulsje, zaburzenia w pracy serca, paraliż, a w końcu śmierć. Za śmiertelną dla dorosłego człowieka dawkę uważa się 35 owoców.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2023-03-26 00:08:38]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=69953471. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.