Kozieradka pospolita Trigonella foenum-graecum

Kozieradka pospolita, kozieradka lekarska (Trigonella foenum-graecum L.) – gatunek rośliny zielnej z rodziny bobowatych. Inne nazwy zwyczajowe: fenegryka, greckie siano, kozioroźnik, boża trawka. Łacińska nazwa foenum-graecum oznacza "greckie siano". Rodzimym obszarem jej występowania jest Azja (Kaukaz, Turkmenistan, Uzbekistan) i Europa Wschodnia (Ukraina, Mołdawia, Litwa, Estonia), rozprzestrzenia się też w niektórych innych regionach jako gatunek zawleczony i jest uprawiana niemal na całym świecie. W Polsce roślina zawlekana i przejściowo dziczejąca z upraw (efemerofit).

Pokrój jednoroczna roślina o mocnym, palowym korzeniu. Łodyga wyprostowana, słabo rozgałęziona, w górnej części delikatnie owłosiona. Liście trójlistkowe, listki odwrotnie jajowate, z wierzchu zielone, spodem sinozielonkawe. Kwiaty siedzące lub na bardzo krótkich szypułkach, osadzone po jeden lub dwa w kątach liści. Kielich rurkowaty, pięciowrębny. Korona motylkowata, żółtawa, pręcików 10 (jeden wolny i dziewięć zrośniętych), słupek jeden. Owoc wygięty strąk, zakończony 2–3 cm dzióbkiem o barwie beżowobrunatnej, zawierającym ok. 15 romboidalnych lub pryzmatycznych nasion koloru beżowego, podzielonych bruzdą na dwie nierówne części (podobnych do nasion gryki).

Biologia i występowanie

Roślina jednoroczna. Jest wybitnie wapieniolubna. Kwitnie w czerwcu i lipcu, zapylana jest przez owady. Jest rośliną miododajną. Ma nieprzyjemny, mdły zapach. Liczba chromosomów 2n = 16.

Surowiec zielarski Nasiona kozieradki (Semen Foenugraeci lub Semen Trigonellae) są pozyskiwane ze względu na dużą zawartość śluzu polisacharydowego (jego zawartość przekracza nawet 40%). Poza tym nasiona zawierają tłuszcze, saponiny steroidowe, w tym pochodne diosgeniny i estry saponin z białkami (np. fenugrekina). Ponadto w surowcu obecne są białka roślinne, śladowe ilości olejków eterycznych, flawonoidy, cholina, lecytyna, witaminy PP, F, D i alkaloid trygonelina. Działanie Surowiec działa osłaniająco i przeciwzapalnie na błonę śluzową przewodu pokarmowego oraz (zastosowany zewnętrznie) na skórę, w związku z tym jest stosowany w chorobie wrzodowej i w stanach zapalnych skóry (czyraki, egzemy, ropnie). Nasiona kozieradki mogą również obniżać poziom cholesterolu i cukru we krwi. Kozieradce przypisuje się także właściwości przeciwzapalne, żółciopędne, rozkurczowe, poprawiające samopoczucie, żółciotwórcze, pobudzające wydzielanie soku trzustkowego, żołądkowego i jelitowego, wzmacniające, usprawniające wchłanianie pokarmów, regulujące wypróżnienia, pobudzające regenerację wszystkich tkanek, aktywujące hematopoezę (kozieradka to naturalny aktywator procesów wytwarzania krwinek), mlekopędne, moczopędne, przeciwalergiczne, anaboliczne. Dawkowanie Doustnie stosuje się 6 g na dobę, zewnętrznie jako ciepłe okłady przygotowane przez zalanie 50 g surowca 250 ml wody i odczekanie ok. 30 min. Homeopatia W homeopatii kozieradka stosowana jest jako lek przy zapaleniu jelit i żołądka, niedomaganiach śledziony oraz jako immunostymulator, mający podnosić odporność organizmu. Dawne zastosowania Dawniej stosowano kozieradkę w leczeniu blednicy, gruźlicy, krzywicy, niedokrwistości, kaszlu i przy wychudzeniu. Stosowana była także podczas rekonwalescencji.
Młode liście są jadane jako warzywo, a suszone używane są do wzbogacania smaku gotowych dań (suszone liście mają gorzki smak i charakterystyczny silny zapach). Nasiona są używane jako przyprawa zwana kozieradką (m.in. do przygotowania zalew do marynat, proszku curry, makaronów, pieczywa i potraw mięsnych). Wyhodowane z nasion kiełki są dodatkiem do kanapek i sałatek. Mają ostry smak. Z wysuszonych liści można sporządzać herbatkę ziołową. Spotyka się ją głównie w kuchni hinduskiej oraz tajskiej. W Jemenie kozieradka jest jednym z głównych składników narodowej potrawy zwanej Saltah; pojawia się ona także często w takich daniach hinduskich i pakistańskich jak dahls czy w mieszance przyprawowej panch phoron. W kuchni bułgarskiej wraz z czubricą jest podstawowym składnikiem mieszanki ziołowej zwanej "szarena soł" (шарена сол, "sól barwiona"), używanej do twarogów i zapiekanek. Efektem ubocznym spożywania nawet małych ilości tej rośliny jest zapach curry lub syropu klonowego w moczu i pocie osoby spożywającej kozieradkę.
Dawniej była używana jako pasza dla bydła, jednak ze względu na swoisty zapach, który przenika do mleka, nie jest już stosowana. Roślina ta jest czasami używana do produkcji sztucznych syropów klonowych (artificial maple sirups) jako dodatek smakowy. Wytwarzane są z niej maseczki kosmetyczne do pielęgnacji cery zniszczonej, przewrażliwionej i suchej, a także cery z trądzikiem. Z nasion sporządzano dawniej żółty barwnik, a ich śluz wykorzystywano do usztywniania tkanin.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2024-03-09 02:37:10]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=72986003. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • cechy kwiatów
    • pora kwitnienia
      • czerwiec
      • lipiec
    • barwa kwiatów
      • płatki żółte
    • liczba płatków
      • płatków pięć
    • symetria kwiatu
      • grzbiecista
  • cechy liści
    • kształt blaszki
      • liście jajowate
      • liście najszersze przy końcu
      • liście odwrotnie jajowate
  • cechy łodygi
    • wygląd łodygi
      • łodyga gałęzista
      • łodyga owłosiona
  • cechy owoców
    • rodzaj owoców
      • suche
        • strąki
    • kolor owoców
      • zielone
      • brązowe
  • ogólne
    • roślina lecznicza
    • roślina jadalna
    • roślina miododajna
    • roślina użytkowa
    • roślina jednoroczna
    • status gatunku we florze Polski
      • efemerofit
    • Surowiec zielarski
    • trawa
    • warzywo
  • siedlisko
    • wapienie