Wirtualny atlas roślin: Roszpunka / Valerianella

Roszpunka, roszponka (Valerianella Miller) – rodzaj roślin należący do rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae. Obejmować ma 64 gatunki, ale zestawienie zaakceptowanych nazw gatunkowych z baz taksonomicznych daje ich 77. Rośliny te występują naturalnie przede wszystkim w Eurazji, w klimacie umiarkowanym, na obszarze od Wysp Brytyjskich i Portugalii na zachodzie po Afganistan na wschodzie. Poza tym obecne są w północnej Afryce. W Europie rosną 24 gatunki. Centrum zróżnicowania stanowi Turcja, gdzie obecnych jest 31 gatunków. Występują także na niewielkim obszarze w środkowo-wschodniej części USA. Poza tym introdukowane zostały do Azji Wschodniej i Ameryki Południowej. W Polsce występuje 7 gatunków, z czego trzy to tylko przejściowo dziczejące efemerofity. Rośliny te zasiedlają najczęściej suche tereny skaliste, częste są także w krajobrazie rolniczym, na polach, i w na siedliskach ruderalnych (np. na starych murach). Są to rośliny zielne o silnie rozgałęzionych widlasto pędach, z drobnymi kwiatami, rozróżniane głównie na podstawie budowy owoców, które zaopatrzone są w rozmaite przydatki (haczyki, kolce, włoski, papierzaste oskrzydlenie i spłaszczone wyrostki). Niektóre gatunki uprawiane i używane są jako warzywa, zwłaszcza roszpunka warzywna V. locusta, ale także V. cornucopiae, który to gatunek uprawiany jest także jako roślina ozdobna.

Pokrój rośliny jednoroczne (rzadko dwuletnie) o pędach osiągających do 40 cm wysokości, od nasady lub przynajmniej w górnej części rozgałęzione widlasto. Pędy nagie lub w różnym stopniu owłosione, czasem z zadziorkami. Liście dolne często skupione w rozetę przyziemną, całobrzegie, zwykle zaokrąglone. Górne liście naprzeciwległe, zwykle zrośnięte nasadami. Ich blaszka najczęściej z ząbkami, czasem jest całobrzega, rzadko klapowana lub nawet pierzasto-sieczna. Kwiaty drobne, obupłciowe, skupione w luźne lub skupione baldaszkowate lub główkowate kwiatostany, w których obrębie kwiaty wyrastają w dwuramiennych wierzchotkach. Poszczególne kwiaty siedzące, wsparte są lancetowatymi lub podługowatymi przysadkami. Kielich różnie wykształcony – rzadko zredukowany całkowicie i na owocach niewidoczny, częściej w postaci rąbka z uszkami lub ząbkami, trwały, zachowujący się na owocach. Korona kwiatu u nasady i do połowy, czasem wyżej zrośnięta z pięciu płatków w rurkę, w górze lejkowata, przy czym wolne, rozpostarte końce płatków mogą być równe lub jeden z nich bywa większy od reszty. Korona zwykle biała, jasnoniebieska lub różowawa. Pręciki trzy. Słupek pojedynczy, z dolną zalążnią, trójkomorowy, przy czym tylko w jednej komorze rozwija się zalążek. Szyjka słupka kończy się trójramiennym znamieniem. Owoce niełupki owłosione lub nagie, zawierające pojedyncze nasiono, z różnie wykształconymi, często zupełnie zmarniałymi komorami płonnymi. Na szczycie z rąbkiem trwałego kielicha różnie wykształconym. W czasie owocowania rąbek kielicha twardnieje, wznosi się prosto, rozchyla albo rozdyma. Może być całobrzegi lub zwieńczony 3–6 kolcami lub haczykami, nigdy nie jest jednak pierzasty. Jego budowa jest istotną cechą diagnostyczną.

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2021-02-28 04:53:10]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=62461930. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-25].
Valerianella. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-06-17].
Genus: Valerianella Mill.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-06-17].
Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
Valerianella Mill.. W: Plants of the World [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-06-17].
Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 192. ISBN 978-83-925110-5-2.
David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 958. ISBN 978-1-107-11502-6.
Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1967, s. 339.
Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 319. ISBN 0-333-74890-5.