Roszpunka Valerianella

Pokrój rośliny jednoroczne (rzadko dwuletnie) o pędach osiągających do 40 cm wysokości, od nasady lub przynajmniej w górnej części rozgałęzione widlasto. Pędy nagie lub w różnym stopniu owłosione, czasem z zadziorkami. Liście dolne często skupione w rozetę przyziemną, całobrzegie, zwykle zaokrąglone. Górne liście naprzeciwległe, zwykle zrośnięte nasadami. Ich blaszka najczęściej z ząbkami, czasem jest całobrzega, rzadko klapowana lub nawet pierzasto-sieczna. Kwiaty drobne, obupłciowe, skupione w luźne lub skupione baldaszkowate lub główkowate kwiatostany, w których obrębie kwiaty wyrastają w dwuramiennych wierzchotkach. Poszczególne kwiaty siedzące, wsparte są lancetowatymi lub podługowatymi przysadkami. Kielich różnie wykształcony – rzadko zredukowany całkowicie i na owocach niewidoczny, częściej w postaci rąbka z uszkami lub ząbkami, trwały, zachowujący się na owocach. Korona kwiatu u nasady i do połowy, czasem wyżej zrośnięta z pięciu płatków w rurkę, w górze lejkowata, przy czym wolne, rozpostarte końce płatków mogą być równe lub jeden z nich bywa większy od reszty. Korona zwykle biała, jasnoniebieska lub różowawa. Pręciki trzy. Słupek pojedynczy, z dolną zalążnią, trójkomorowy, przy czym tylko w jednej komorze rozwija się zalążek. Szyjka słupka kończy się trójramiennym znamieniem. Owoce niełupki owłosione lub nagie, zawierające pojedyncze nasiono, z różnie wykształconymi, często zupełnie zmarniałymi komorami płonnymi. Na szczycie z rąbkiem trwałego kielicha różnie wykształconym. W czasie owocowania rąbek kielicha twardnieje, wznosi się prosto, rozchyla albo rozdyma. Może być całobrzegi lub zwieńczony 3–6 kolcami lub haczykami, nigdy nie jest jednak pierzasty. Jego budowa jest istotną cechą diagnostyczną.

Biologia i występowanie

Zasięg rodzaju obejmuje Eurazję w strefie klimatu umiarkowanego, na obszarze od Wysp Brytyjskich i Portugalii na zachodzie po Afganistan na wschodzie. Poza tym przedstawiciele rodzaju obecni są w północnej Afryce. W Europie rosną 24 gatunki. Centrum zróżnicowania stanowi Turcja, gdzie obecnych jest 31 gatunków. Jako rośliny introdukowane roszpunki rosną w Azji Wschodniej i Ameryce Południowej. Gatunki flory Polski roszpunka bruzdkowana Valerianella rimosa Bastard – antropofit zadomowiony roszpunka koroniasta Valerianella coronata (L. DC. – efemerofit roszpunka mieszana Valerianella mixta Dufr. – prawdopodobnie antropofit zadomowiony roszpunka ostrogrzbiecista Valerianella carinata Loisel. – efemerofit roszpunka warzywna Valerianella locusta Laterr em. Betcke – antropofit zadomowiony roszpunka wełnistoowockowa Valerianella eriocarpa Desv. – efemerofit roszpunka ząbkowana Valerianella dentata (L.) Pollich – antropofit zadomowiony