Ciemiernik czerwonawy Helleborus purpurascens

Ciemiernik czerwonawy, ciemiernik purpurowy (Helleborus purpurascens Waldst. & Kit.) – gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych.

Łodyga gruba, wzniesiona, o wysokości 15-30 cm. Kłącze ma długowieczne, masywne – pojedyncza rameta (kępa) może osiągnąć średnicę kilkudziesięciu centymetrów. Część podziemna stanowi główną jego biomasę, wobec stosunkowo niewielkiego pędu generatywnego i liści odziomkowych. Liście liście odziomkowe długoogonkowe o blaszce dłoniasto złożonej generalnie z pięciu piłkowanych na krawędziach odcinków, ciemnozielone, o silnej, grubej nerwacji, nieco skórzaste lecz nie zimotrwałe, spodem na nerwach rzadko owłosione. Liście odziomkowe rozpoczynają wzrost mniej więcej w okresie zawiązywania się owoców (maj), a ich parametry: średnica blaszki liściowej, długość ogonka liściowego oraz kształt, zależą od wieku rośliny oraz warunków środowiskowych; w warunkach optymalnych najdłuższy segment osiąga długość 20-25 cm. Górne liście łodygowe są siedzące, z reguły trójklapowe, czasami wtórnie powcinane, długości do 10 cm, choć bywają też zredukowane do jednocentymetrowego błoniastego rąbka. Kwiaty od 1 do kilkunastu na łodydze, zwykle 2-5. Listki okwiatu z zewnątrz są podbarwione fioletowo, wewnątrz liliowosine, w wyższych położeniach górskich wyraźnie ciemniejsze niż w dolinach. Okwiat 5-działkowy, liczne pręciki, słupków zwykle 5, słupkowie apokarpijne. Liczba kwiatów na pędzie oraz liczba słupków i miodników w słupkowiu zmienna osobniczo i populacyjnie, nawet w obrębie klasy wiekowej, czy też wielkościowej.

Biologia i występowanie

W zasięgu ogólnym ciemiernik purpurowy uważany był, niezbyt precyzyjnie, za gatunek endemiczny dla Karpat lub Karpat Wschodnich. Ściślej uznać go należy za subendemit dacki z głównymi ośrodkami występowania w Karpatach Południowych i Wschodnich, Górach Bihorskich, na Wyżynie Transylwańskiej, Pogórzu Północno-Węgierskim oraz Podolu Zachodnim. Natomiast w Górach Dynarskich i na Bałkanach, skąd podawany jest przez różnych autorów, występują raczej zbliżone do niego morfologicznie gatunki sympatryczne jak np.: H. atrorubens (Góry Dynarskie), H. serbicus (Góry Wschodnioserbskie), H. odorus f. purpureiformis (Bałkany). Zgodne jest to z postulatem iż południowa granica zasięgu ciemiernika purpurowego przebiega w Karpatach Południowych. Zagadnienie to wymaga jednak szczegółowych badań. W Polsce dziko występuje tylko w Bieszczadach Zachodnich na kilku stanowiskach: Małe Jasło, Hyrlata, Worwosoka, Okrąglik, Rypi Wierch, pomiędzy Roztokami Górnymi a Okrąglikiem. Bylina, hemikryptofit. Jest rośliną o budowie polikormonicznej, stąd w praktyce nie można ustalić granic pojedynczego osobnika (genety). Pęd generatywny rozpoczyna wzrost wczesną wiosną bezpośrednio po ustąpieniu śniegu (marzec-kwiecień). Rozwijające się kwiaty zasadniczo są odporne na przymrozki, które wstrzymują jedynie ich wzrost, natomiast uszkodzenia może powodować marznący deszcz. Kwitnie od lutego do kwietnia. Biotop, wymagania. Spotykany jest zarówno na ubogich, płytkich glebach szkieletowych, jak i na głębokich, bogatych w próchnicę. Preferuje miejsca zasobniejsze w wilgoć, chociaż zdecydowanie unika miejsc silnie wilgotnych. Spotykany jest również na siedliskach ciepłych i nasłonecznionych, lecz tam zazwyczaj nie wytrzymuje konkurencji z roślinnością trawiastą. Występowanie ciemiernika w zbiorowiskach łąkowych związane jest zazwyczaj z umiarkowanym zaburzeniem (np. działalność kretów czy też gryzoni). Rośnie również na dawnych zrębach, gdzie jego trwanie wynika z dużej żywotności i długowieczności. Ciemiernik znosi ocienienie, lecz rosnąc na dnie lasu wykazuje oznaki obniżonej żywotności, słabo kwitnie i owocuje. W ogólnym zasięgu ciemiernik nie jest związany z jakimś określonym zespołem lub piętrem roślinnym. W górach występuje najczęściej w piętrze buczyny, zajmując raczej miejsca prześwietlone – stare osuwiska, skraje zabagnionych polanek, części przygrzbietowe. Spotykany jest też na połoninach, lecz tylko w sąsiedztwie lasu (w ekotonie). Nigdy nie występuje w lasach iglastych, co związane może być z niewystarczającą ilością światła docierającego do dna lasu, brakiem owadów zapylających lub znacznym przesuszeniem i zakwaszeniem ściółki, co uniemożliwia kiełkowanie nasion. Roślina trująca. Ze względu na zawartość alkaloidów w większych ilościach cała roślina jest silnie trująca. Po doustnym spożyciu powoduje duszności, niepokój, skurcze i paraliż. Śmierć następuje w wyniku paraliżu mięśni oddechowych. Liczba chromosomów 2n=32.

Ze względu na zawartość alkaloidów (helleboryna i helleborydyna) wyciąg z kłączy był stosowany w medycynie pod nazwą „Rhizoma Hellebori” jako lek przeciwko pasożytom oraz lek nasercowy (działanie zbliżone do digitaliny).

Źródło informacji: Wikipedia : wolna encyklopedia [dostęp: 2022-06-05 00:15:59]. Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=67328001. Główni autorzy artykułu w Wikipedii: zobacz listę.

  • cechy kwiatów
    • pora kwitnienia
      • luty
      • marzec
      • kwiecień
    • barwa kwiatów
      • płatki fioletowe
      • płatki liliowe
  • ogólne
    • roślina trująca
    • roślina lecznicza
    • roślina ozdobna
    • roślina chroniona
    • roślina użytkowa
    • bylina
    • ścisła ochrona gatunkowa
    • Polska Czerwona Księga Roślin
    • południowa granica zasięgu
    • trawa
    • LR - gatunek niskiego ryzyka wyginięciem
  • cechy łodygi
    • wygląd łodygi
      • łodyga wzniesiona
  • siedlisko
    • Buczyny
    • Torfowisk
    • polany
    • zręby